Hạt vừng đen còn có tên gọi khác là hạt mè đen, cự thắng tử, du tử miêu, hắc chi ma.
Tên khoa học
Sesamum orientale L. Sesamum. Thuộc họ vừng.
Mô tả: Vừng đen vừa là cây lương thực vừa là cây thuốc nam quý. Dạng cây thảo có lông mềm, cao 60-100cm. Lá mọc đối, đơn, nguyên, có cuống, hình bầu dục, thon hẹp ở hai đầu. Hoa trắng, mọc đơn độc ở nách, có cuống ngắn. Quả nang kép dài, có lông mềm, có 4 ô mở từ gốc lên. Hạt nhiều, thuôn, vàng nâu hay đen, hơi bị ép dẹp, hầu như nhẵn, có nội nhũ.
Hoa tháng 5-9, quả tháng 7-9.
Cây vừng đen được trồng ở hầu khắp các vùng miền trên cả nước. Hiện nay vừng đen được trồng nhiều nhất ở các tỉnh miền Trung như: Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị…
Hiện nay cây vừng là một trong những cây trồng quan trọng của ngành nông nghiệp nước ta.
Bộ phận dùng:
Lá, rễ, hoa, đặc biệt hạt là những bộ phận được dùng làm thuốc.
Có hai loại hạt vừng là: Loại hạt vừng nâu và hạt vừng đen (Hai loại này đều có chung 1 tác dụng, xong dân gian thường hay dùng loại hạt đen hơn).
Cách chế biến và thu hái
Thời điểm tiến hành thu hái hạt vừng là vào tháng 7 đến tháng 9 hàng năm. Người dân tiến hành chặt cả cây, bó thành từng bó đem về phơi khô. Khi quả khô sẽ vỡ vỏ, người dân đập cho hạt văng ra khỏi quả, phơi khô làm thuốc.
Thành phần hóa học
100g Vừng trắng sinh 587 calori, có thành phần như sau: 7,2g nước, 25g protein, 55g lipid 6,9g glucid, 702mg photpho, 423mg kali, 71mg calci, 220mg manhê, 1mg đồng, 4,3mg sắt, 2,2mg mangan, 6mg nicotinamid. Dầu vừng làm từ vừng đen ; nó có 40% acid béo nhiều nối đôi, 40% acid béo một nối đôi, 18% acid béo bão hoà. Tỷ lệ 4.4.1 đạt tiêu chuẩn vì yêu cầu lý thuyết là mỗi thứ 1/3, nhưng trong thức ăn hàng ngày thường có acid béo bão hoà ; dầu vừng ít acid béo bão hoà, phối hợp chung thành mỗi thứ 1/3. Như vậy ăn dầu vừng tốt hơn dầu dưà, dầu cọ. Dầu vừng để lâu không bị ôi- Trước khi chiên rán thức ăn cần để ráo nước vì những hạt nước làm cho dầu bắn tung toé dễ bị phỏng. Để tránh tai nạn, hãy cho vào hạt muối vào chảo dầu, đợi khi muối tan hãy cho thức ăn vào, dầu sẽ không bắn lên nữa. Đây là bí quyết cuả các bà nội trợ, chưa được lý giải thoả đáng.
Hạt vừng vị ngọt, tính bình, không độc. Vào 4 kinh phế, tỳ, can và thận.
* Công dụng của hạt vừng đen
Bổ thận, tăng cường chức năng thận
Bổ gan, cải thiện chức năng gan
Bổ máu, dưỡng huyết (Rất tốt cho người thiếu máu)
Ích tinh khí, giúp cơ thể tráng kiện, sáng mắt
Lợi sữa
Điều trị cao huyết áp
Lá và rễ có tác dụng điều trị rụng tóc, giúp đen tóc
Cách dùng, liều dùng:
Thuốc bổ gan, thận (Chức năng gan thận suy yếu) bổ máu dưỡng huyết: Hạt vừng đen 20g – 25g, hạt đậu đen 50g, lá dâu tằm khô 15g, gạo 80g, (Khiếm thực 10g nếu có) nấu cháo ăn trong ngày.
Thuốc bổ máu, dưỡng huyết (Dùng cho mọi đối tượng): Mè đen 20g, hoài sơn 80g, gạo 80g. Nấu cháo ăn hàng ngày.
Lợi sữa, điều trị thiếu sữa ở phụ nữ sau sinh: Hạ vừng đen (mè đen) 500g. Đem rang thơm, giã nhỏ, thêm chút muối để ăn hàng ngày.
Điều trị rụng tóc, tóc bạc sớm: Lá hoặc rễ vừng đen 50g. Đun nước uống hàng ngày.
Ứng dụng lâm sàng của vị thuốc vừng đen.
Chữa táo bón:
Mỗi buổi sáng, uống 1 chén (nhỏ) dầu mè hoặc ăn một nắm hạt mè là khỏi, hoặc có thể nấu cháo mè ăn cho dễ.
Chữa viêm đại tràng mãn tính:
Mè đen 40g rang bốc mùi thơm và 1 bát mật mía, mỗi lần uống 1 thìa canh vừng trộn lẫn với 1/3 thìa canh mật, uống ngày 2 lần, uống liên tục trong một tháng.
Dầu Mè đen ép sống, uống 1 thìa canh với ít rượu chữa ngã sưng tấy, đau nhức, bôi lên vết thương, chữa bỏng.
Hạt Mè đen có tác dụng giải độc, chữa tê cứng, táo bón, huyết áp cao.
Rễ Mè đen phối hợp với lá Trắc bá phơi khô, thái nhỏ, nấu thành cao đặc, bôi hằng ngày làm tóc chóng mọc.
Chữa rết cắn: Lấy hạt mè nhai nhuyễn đắp vào, chỉ chốc lát là hết sưng đau
Bỏng nước sôi nhẹ: Lấy mè đen giã nát đắp lên chỗ bỏng hoặc thoa một lớp mỏng dầu mè ngay lên vết bỏng sẽ đở ngay.
: Mè đen, táo nhục đồng lượng, sấy khô tán bột, vò thành viên nhỏ mỗi lần uống khoảng 20 viên, ngày hai lần, sáng và tối. Chữa tóc bạc sớm
Tham khảo Kiêng kỵ: Âm suy, cơ thể khô ráo. Món ăn bài thuốc chữa bệnh từ mè đen Đơn giản nhất là món Cháo mè đen ghi trong Thọ thân dưỡng lão tân thư. Cháo này thơm ngon, ngọt bùi. Nó là món ăn bổ dưỡng với dủ ba nhón thực phẩm chính là protein, lipid, glucid. Cháo này ghi trong sách Thọ thân dưỡng lão tân thư với lý do: ·Người gìa yếu răng, nuốt hay bị sặc, ăn cháo thật hợp lý. ·Vừng đen quân bình các chất bổ dưỡng ·Người gìa âm suy, tân dịch suy giảm.Vừng đen bổ âm, sinh tân dịch. ·
Người gia thường bị táo bón, vừng làm phân trơn nhuận do bổ âm và có chất dầu, nghĩa là trị táo bón cả gốc lẫn ngọn. (xem giải thích ở đoạn dưới) Chè mè đen gồm mè đen, bột sắn dây, đường. Bài này bổ âm, giải nhiệt. Tang ma hoàn gồm vừng đen và lá dâu. Giản tiện hơn là luộc lá dâu non rồi chấm với vừng. Đây là bài thuốc bổ âm an toàn và công hiệu. Món ăn này nhuận trường êm dịu, không gây đau thắt như các thuốc nhuận trường kích thích (lô hội = đảm nha, rễ Nhàu, Muồng…). táo bón có nhiều nguyên nhân: ·
Thực phẩm thiếu chất xơ ·Gan tiết ít mật ·Ruột lười hoạt động, ít hoạt động cơ bắp. ·Không có thói quen đi cầu hàng ngày Thuốc nhuận trường kích thích làm ruột co bóp ; dùng dài hạn có thể bị lờn. Điều nên làm là thay đổi thực đơn và tăng cường rau quả, vận động nhiều hơn, bổ âm và tân dịch.
Tang ma hoàng nhuận trường với cơ chế: ·Cả hai đều bổ âm, sinh tân dịch ·Chất dầu cuả vừng làm phân trơn nhuận. ·Dầu vừng làm tăng tiết mật. ·Lá dâu kích thích nhu động ruột, làm cho phân không đóng tảng. ·Bài này trị bệnh táo bón cả gốc lẫn ngọn. Một số tài liệu ghi rằng bài này trị được cao huyết áp,nhức đầu, chóng mặt, hoa mắt, ù tai, tay chân tê dại..đó là những chứng do âm hư và can thận hư. Cháo mè-khoai mỡ làm giảm cholesterol và ngưà xơ động mạch với cơ chế sau đây: ·Khoai mỡ khoá hoạt tính cuả cholesterol trong mật và thực phẩm để bài xuất theo phân. ·Mè đen kích thích gan tiết mật, giảm cholesterol-huyết. ·Bệnh tim mạch có nguồn gốc sâu xa là âm suy. Mè đen và khoai mỡ đều bổ âm. Chế độ ăn uống kiêng kị cho người viêm đại tràng Vĩnh biệt bệnh viêm đại tràng mãn tính kéo dài 20 năm Châm cứu điều trị viêm đại tràng
Thuốc bổ mạnh gân xương: hạt vừng đen 300g đồ chín, phơi khô, sao vàng; lá dâu non 500g rửa sạch, phơi trong râm hoặc nắng nhẹ cho khô, vò nát bỏ cuống và gân lá, sấy khô. Tán hai thứ riêng biệt, rây thành bột mịn, trộn đều thêm mật ong đánh nhuyễn thành khối bột không dính tay, làm viên khoảng 1g. Thuốc có màu đen, hơi mềm, vị ngọt, mùi thơm. Ngày uống 2 lần, sau bữa ăn. Người lớn, mỗi lần 10 – 20g; trẻ em 5 – 10g.
Thuốc an thần, gây ngủ: hạt vừng đen 40g rang chín, hạt đỗ đen 40g, sao hạt muồng 20g, lá vông 40g, lá dâu non 40g, lạc tiên 20g, vỏ núc nắc 12g, sao với rượu. Tất cả làm khô, giã nhỏ rây bột mịn thêm đường đủ ngọt luyện với hồ làm viên bằng hạt ngô. Người lớn ngày uống 2 lần, mỗi lần 20g
Chè vừng đen nấu với hạt sen là món ăn, vị thuốc an thần thông dụng của nhân dân ta cũng như nhân dân của một số nước Đông Nam Á và Trung Quốc.
Chữa táo bón do khô háo: hạt vừng đen 300g rang chín, giã nhỏ, rây bột; lá cối xay 300g thái nhỏ, nấu với 2 – 3 lần nước, rồi cô thành cao đặc. Trộn bột với cao, làm thành bánh 5g. Ngày dùng 2 bánh, hãm với nước sôi, uống sau mỗi bữa ăn. Hoặc hạt vừng đen 20g; sinh địa, huyền sâm, mạch môn, sa sâm mỗi vị 16g; thạch hộc 12g. Tất cả phơi khô, sao vàng, tán bột, luyện với mật ong vừa đủ để làm viên, ngày uống 10 – 20g.
Chữa táo bón do trương lực cơ giảm: vừng đen 12g, đảng sâm 16g; bạch truật, sài hồ, hoài sơn, kỷ tử mỗi vị 12g. Sắc uống ngày một thang. Hoặc vừng đen 8g; hoàng kỳ, bạch truật, đảng sâm, sài hồ, thăng ma mỗi vị 12g; đương quy, nhục thung dung, bá tử nhân mỗi vị 8g; trần bì, cam thảo, mỗi vị 6g. Sắc uống.
Chữa tăng huyết áp, xơ cứng mạch máu: hạt vừng đen, rễ hà thủ ô đỏ, rễ ngưu tất mỗi vị 100g. Tất cả phơi khô, tán nhỏ rây bột mịn, trộn với mật làm thành viên bằng hạt ngô. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 12g.
Ngoài ra, hạt vừng đen ép sống, lấy dầu uống mỗi lần một thìa canh với ít rượu để chữa tụ máu, đau nhức, sưng tấy do ngã. Dầu vừng đen còn có tác dụng hạ cholesterol trong máu vì chứa nhiều axít béo không bão hòa.
Mua hạt vừng đen ở đâu, địa chỉ bán hạt mè đen ?
Trước thực trạng thuốc đông dược kém chất lượng, nguồn gốc không rõ ràng,… xuất hiện tràn lan trên thị trường, làm ảnh hưởng tới hiệu quả điều trị cũng như ảnh hưởng tới sức khỏe của bệnh nhân. Việc lựa chọn những địa chỉ uy tín để mua thuốc đông dược là rất quan trọng và cần thiết.
Vậy khách hàng có thể mua vị thuốc VỪNG ĐEN ở đâu? VỪNG ĐEN là vị thuốc nam quý, được sử dụng rộng rãi trong YHCT. Hiện tại hầu hết các cửa hàng thuốc đông dược, phòng khám đông y, phòng chẩn trị YHCT… đều có bán vị thuốc này.
Tuy nhiên người mua nên chọn những địa chỉ có uy tín, đảm bảo chất lượng, có giấy phép hoạt động để mua được vị thuốc đạt chất lượng. Với mong muốn bệnh nhân được sử dụng những loại dược liệu đúng, chất lượng tốt, phòng khám Đông y Nguyễn Hữu Toàn không chỉ là đia chỉ khám chữa bệnh tin cậy, uy tín chất lượng mà còn cung cấp cho khách hàng những vị thuốc đông y (thuốc nam, thuốc bắc) đúng, chuẩn, đạt chất lượng cao.
Các vị thuốc có trong tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam đều được nghành y tế kiểm nghiệm đạt chất lượng tiêu chuẩn.