Cấu tạo và chức năng của gan là một kiến thức mà bất kỳ ai cũng nên nắm rõ bởi gan như một nhà máy thu nhỏ trong cơ thể chúng ta. Gan đóng vai trò không thể thiếu trong quá trình trao đổi chất cũng như hệ thống miễn dịch của cơ thể.
Hiểu rõ được chức năng của gan chúng ta sẽ thấy cơ thể mình là một điều vô cùng kỳ diệu, mỗi bộ phận đều đóng một vai trò quan trọng để đem đến một sức khỏe toàn diện cho chính chúng ta. Nhưng để có một lá khỏe mạnh thì chúng ta phải cùng nhau tìm hiểu những kiến thức về gan qua bài viết sau đây để chúng ta có thể bảo vệ cơ thể tốt hơn mỗi ngày.
1. Gan là gì?
Gan là cơ quan nội tạng đơn lớn nhất trong cơ thể con người, nằm ở góc phần tư trên bên phải vùng bụng, có hình dáng như nửa quả dưa hấu cắt chếch từ trái sang phải, nặng khoảng 1,4 kg ở người trưởng thành, được bao bọc xung quanh bởi các mô xơ liên kết. Gan được cấu tạo bởi 60% là tế bào gan, phần còn lại là tế bào nội mô, tế bào hình sao.
Chức năng của gan rất quan trọng trong quá trình chuyển hóa, dự trữ glycogen, tổng hợp protein huyết tương và thải độc. Một chức năng của gan khác là sản xuất dịch mật, một dịch thể quan trọng trong quá trình tiêu hóa. Gan được coi là nhà máy hóa chất lớn nhất trong cơ thể vì nó đảm trách cũng như điều hòa rất nhiều các phản ứng hóa sinh mà các phản ứng này chỉ xảy ra ở một số tổ chức đặc biệt cơ thể.
2. Cấu tạo của gan trong cơ thể
2.1. Cấu tạo chính của gan
Tùy theo kích thước và trọng lượng của mỗi người mà gan có sức nặng từ 1.100 đến 1.800 gram. Gan ở nữ giới sẽ nhỏ hơn gan ở nam giới. Gan nằm ở vị trí dưới lồng ngực phải, cách phổi bởi hoành cách mô (diaphragm). Theo nghiên cứu, gan vẫn được chia thành 2 thùy chính (lober): thùy phải và thùy trái; dựa theo vị trí của dây chằng liềm (falciform ligament). Dây chằng này nối liền gan với hoành cách mô và thành bụng trước. Tuy nhiên, sự phân chia này không tương ứng với cơ cấu của lá gan. Ngày nay, người ta chia lá gan thành 8 khúc (segment) dựa vào những phân phối của mạch máu.
Gan được bao bọc xung quanh bởi vỏ bên ngoài chứa đựng nhiều dây thần kinh, tên là Gibson’s Capsule. Với một cơ cấu và hệ mạch phức tạp, gan được xem là một cơ quan kỳ diệu của cơ thể.
Tế bào gan không có dây thần kinh cảm giác. Khi gan bị tổn thương thường không gây ra một triệu chứng nào cả; vì thế, chúng ta thường phải thực hiện kiểm tra mỗi năm để biết được tình trạng của gan. Tuy nhiên, khi gan bị ” sưng phồng” gây ra những cơn đau hoặc khó chịu ở vùng bụng trên nằm bên phải, giáp giới với lồng ngực dưới. Đây là một số trường hợp của viêm gan cấp tính hoặc khi lá gan ” sưng lớn” vì bị suy tim bên phải. Gan được che chở và bảo vệ bởi xương sườn, nếu trong trường hợp bị té ngã hoặc tai nạn, sẽ đỡ bị dập nát hơn những cơ quan khác trong bụng như tụy, lá lách,…
2.2. Cơ quan duy nhất tiếp nhận máu từ 2 nguồn khác nhau cùng một lúc
Gan là cơ quan duy nhất trong cơ thể cùng một lúc tiếp nhận máu từ 2 nguồn khác nhau: 30% từ tim và 70% từ tĩnh mạch cửa. Máu từ trái tim với các dưỡng khí và nhiên liệu sẽ nuôi dưỡng các tế bào gan. Máu đến từ tĩnh mạch cửa nhận máu từ những cơ quan như dạ dày, lá lách, tụy tạng, túi mật, ruột non, ruột già, cũng như các cơ quan khác nhau trong bụng.
Vì gan là cơ quan đầu tiên, tiếp nhận các chất dinh dưỡng và hóa tố khác nhau từ hệ thống tiêu hóa, gan đã trở thành “nhà máy lọc máu” chính và quan trọng nhất trong cơ thể. Thức ăn và tất cả các nhiên liệu sẽ phải đi qua gan trước để được thanh lọc và biến chế thành những vật liệu khác nhau. Chính vì thế mà ung thư từ nhiều cơ quan và bộ phận khác có thể lan sang gan một cách dễ dàng và nhanh chóng.
3. Chức năng của gan
Gan là cơ quan lớn nhất của cơ thể. Chức năng của gan gồm ngoại tiết và nội tiết; vừa là kho dự trữ của nhiều chất, vừa là trung tâm chuyển hóa quan trọng của cơ thể và có tính chất sinh mạng. Chức năng của gan đóng vai trò quan trọng lớn trong cơ thể con người.
3.1. Chức năng của gan – chuyển hóa
Chuyển hóa là một trong các chức năng của gan. Sự chuyển hóa các chất cơ bản trong cơ thể như glucid, lipid,protid,… thường diễn ra ở nhiều cơ quan tổ chức khác nhau trong cơ thể, nhưng ở gan quá trình chuyển hóa này diễn ra rất mạnh mẽ và thường xuyên.
3.1.1. Chuyển hóa glucid
Glucid cung cấp năng lượng sống cho cơ thể (nó đảm bảo 2/3 toàn bộ năng lượng sống trong cơ thể). Chuyển hóa glucid tại gan thông qua quá trình tổng hợp glycogen dự trữ cho cơ thể và tăng phân giải glycogen cung cấp năng lượng cho cơ thể.
3.1.2. Chuyển hóa lipid
Chuyển hóa lipid chủ yếu xảy ra ở gan. Các acid béo đến gan phần lớn tổng hợp thành triglyceride, phospholipid, cholesterol ester. Từ các chất này gan tổng hợp tạo lipoprotein và đưa vào máu để vận chuyển đến các tế bào và cơ quan khắp cơ thể.
3.1.3. Chuyển hóa protein
Protein được dự trữ ở gan dưới dạng nhiều protein enzyme và một số protein chức năng. Các protein này khi được phân giải sẽ tạo thành các acid amin đưa vào máu cung cấp cho các tế bào khác trong cơ thể.
3.2. Chức năng dự trữ của gan
Dự trữ cũng là một trong các chức năng của gan. Bao gồm: dự trữ vitamin, dự trữ sắt và máu,…
Dự trữ các vitamin tan trong dầu: Gan vừa có tác dụng tăng hấp thu các vitamin tan trong dầu nhờ chức năng bài tiết của mật, vừa là nơi dự trữ các vitamin ấy. Một số vitamin tan trong dầu được dự trữ tại gan như : vitamin A, vitamin D, vitamin E ..
Dự trữ vitamin B12: Vitamin B12 sau khi được hấp thụ sẽ được vận chuyển về gan và dự trữ ở đó rồi được giải phóng dần cho cơ thể sử dụng. Lượng dự trữ vitamin B12 ở gan rất lớn, có thể dùng cho cơ thể khoảng 1-2 năm ở điều kiện bình thường. Đặc biệt cơ thể rất ít khi thiếu B12.
Dự trữ sắt: Chất sắt được lưu trữ ở gan dưới dạng liên kết với apoferritin. Từ gan, sắt được vận chuyển dần tới tủy xương và tham gia vào quá trình tạo hồng cầu.
Dự trữ máu: Lượng máu chứa trong gan bình thường khá lớn (khoảng 600 – 700 ml). Khi áp suất máu tại tĩnh mạch gan tăng lên như truyền dịch hoặc sau bữa ăn, uống nhiều nước…. Gan có thể phình ra để chứa thêm khoảng 200 – 400 ml. Ngược lại, khi cơ thể chúng ta hoạt động hoặc khi lượng máu giảm, gan sẽ co lại, đưa một lượng máu vào hệ tuần hoàn.
3.3. Chức năng của gan – chống độc
Chức năng của gan còn gồm ngăn chặn các chất độc xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa; đồng thời, làm giảm độc tính và thải trừ một số chất cặn bã do chuyển hóa chất trong cơ thể tạo nên trước khi được luân chuyển đến các cơ quan khác. Vì vậy, gan là cơ quan được xem như một lá chắn của cơ thể.
Tạo mật là một trong những chức năng của gan. Mật được sản xuất liên tục từ tế bào ở gan và được dự trữ cô đặc ở túi mật rồi từ đó được bơm xuống ruột non trong các bữa ăn của chúng ta. Mật có tác dụng giúp tiêu hóa thức ăn tan trong dầu, hấp thu chất dinh dưỡng của cơ thể.
4. Những tác nhân và thực phẩm có hại cho gan
4.1. Tác nhân có hại cho gan
Không ăn sáng và nhịn ăn: khi nhịn ăn, gan không có đủ năng lượng không thể hoạt động hiệu quả. Gan cần phải được cung cấp năng lượng thường xuyên nó sản xuất ra nhiều enzyme để thải độc tố. Muốn thải độc, gan phải làm việc chứ không phải nằm im mà thải được độc…
Uống rượu bia, hút thuốc lá: Khi uống rượu, trên 90% chất độc được đào thải qua gan. Khi rượu vào gan, tổng hợp thành chất độc với các tế bào gan. Gan phải sản sinh chất để chuyển hóa và đào thải ra ngoài; nhưng nếu cứ tiếp tục trong một thời gian dài thì gan sẽ giảm sút và gây ra những bệnh như viêm gan, xơ gan và ung thư gan.
Ăn nhiều thực phẩm có chứa độc tố và chất bảo quản trong thời gian dài sẽ giảm sút chức năng hoạt động của gan và gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ.
Thức khuya: Khi ngủ máu về gan hỗ trợ gan thực hiện chức năng thải độc cho cơ thể. Nên khi bạn thức quá khuya, khiến cơ thể không được nghỉ ngơi đủ, gan không được hồi phục và làm việc được.
4.2. Các thực phẩm gây hại cho gan
Một số thực phẩm gây hại cho gan, làm ảnh hưởng chức năng của gan:
Thức ăn nhanh: Ăn quá nhiều thức ăn nhanh, nhiều chất béo và đường hóa học gây hại nghiêm trọng cho gan.
Muối: Ăn quá nhiều muối có thể làm tăng huyết áp và dẫn đến bệnh gan nhiễm mỡ. Nên hạn chế các món ăn nhiều muối như thịt xông khói và xúc xích…
Chất ngọt nhân tạo: Khi cơ thể nạp quá nhiều chất ngọt nhân tạo có thể tạo ra phản ứng độc hại trong cơ thể; đặc biệt là gan phải làm việc trực tiếp để xử lý chúng.
5. Những lưu ý để bảo vệ gan
Nếu muốn có một lá gan khỏe mạnh hãy thực hiện những việc sau đây:
Ăn uống đầy đủ, vệ sinh, cân đối dinh dưỡng; hạn chế đồ ăn nhanh, đồ ăn sẵn, không ăn thực phẩm có nguy cơ bị ngộ độc, nấm mốc.
Thận trọng khi dùng thuốc; cần được sự tư vấn của bác sĩ trước khi dùng bất cứ loại thuốc nào vào cơ thể.
Hạn chế tối đa rượu bia, thuốc lá.
Tập thể dục mỗi ngày, ngủ đủ giấc và không thức khuya.
Thực hiện kiểm tra sức khỏe định kỳ hằng năm.